ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ :- ਗਠੀਆ ਇੱਕ ਆਮ ਪਰ ਗੰਭੀਰ ਜੋੜਾਂ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਸੋਜ, ਦਰਦ ਅਤੇ ਕਠੋਰਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਨੂੰ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਸਟਿਓਆਰਥਰਾਈਟਿਸ (ਗਠੀਆ) ਅਤੇ ਰਾਇਮੇਟਾਇਡ ਆਰਥਰਾਈਟਿਸ (ਰਾਇਮੇਟਾਇਡ ਗਠੀਆ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਬਿਮਾਰੀ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
ਆਸਟਿਓਆਰਥਰਾਈਟਿਸ ਵਿੱਚ ਜੋੜਾਂ ਦੀ ਉਪਾਸਥੀ (cartilage) ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਘਿਸਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜੋੜਾਂ ਦੀ ਹਿਲਚਲ ਦੌਰਾਨ ਦਰਦ ਅਤੇ ਕਠੋਰਤਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਰਾਇਮੇਟਾਇਡ ਗਠੀਆ ਇੱਕ ਆਟੋਇਮਿਊਨ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦੀ ਇਮਿਊਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਹੀ ਜੋੜਾਂ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਹੋਰ ਸੋਜਸ਼ ਵਾਲੇ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ
ਗਠੀਏ ਦੇ ਆਮ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ, ਸੋਜ, ਲਾਲੀ, ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਕਠੋਰਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸਵੇਰੇ ਜਾਗਣ ‘ਤੇ ਹਲਕੀ ਕਠੋਰਤਾ ਜਾਂ ਦਰਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਵੱਧਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੰਭੀਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਜੋੜਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਉਪਾਸਥੀ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕਾਰਣ ਅਤੇ ਜੋਖਮ ਕਾਰਕ
ਮੈਕਸ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਡਾ. ਅਖਿਲੇਸ਼ ਯਾਦਵ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ, ਗਠੀਆ ਕਈ ਕਾਰਕਾਂ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ — ਉਮਰ ਦਾ ਵਧਣਾ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ, ਸੱਟ ਜਾਂ ਚੋਟ, ਵੱਧ ਭਾਰ, ਆਟੋਇਮਿਊਨ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਜੋੜਾਂ ’ਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਤਣਾਅ। ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਇਮੇਟਾਇਡ ਗਠੀਆ ਦਾ ਖਤਰਾ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ 50 ਸਾਲ ਤੋਂ ਉਪਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਸਟਿਓਆਰਥਰਾਈਟਿਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵੱਧ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।
ਮੁੱਖ ਜੋਖਮ ਦੇ ਕਾਰਕ —
-
ਵੱਧ ਭਾਰ ਅਤੇ ਘੱਟ ਸਰੀਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀ
-
ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜੋੜਾਂ ’ਤੇ ਤਣਾਅ
-
ਸਿਗਰਟਨੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਗਲਤ ਖੁਰਾਕ
-
ਪੁਰਾਣੀ ਸੋਜ ਜਾਂ ਸੱਟ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
ਰੋਕਥਾਮ ਦੇ ਉਪਾਅ
ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗਠੀਏ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਲਈ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਧਾਰਣ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹਨ :
-
ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹਲਕੀ ਕਸਰਤ ਅਤੇ ਖਿੱਚਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਸਰਤਾਂ ਕਰੋ।
-
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ D ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਭੋਜਨ ਲਓ।
-
ਵੱਧ ਭਾਰ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ ਤਾਂ ਜੋ ਜੋੜਾਂ ’ਤੇ ਦਬਾਅ ਨਾ ਪਏ।
-
ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇੱਕੋ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਜਾਂ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਚੋ।
-
ਸਿਗਰਟਨੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਛੱਡੋ।
-
ਜੇ ਜੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਜ ਜਾਂ ਦਰਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਰੰਤ ਮਾਹਿਰ ਡਾਕਟਰ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰੋ।
ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਅਪੀਲ
ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਗਠੀਏ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਨਾਲ ਬਿਮਾਰੀ ’ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋੜਾਂ ਦੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ।
